Kitap İnceleme: Nikomakhos'a Etik
Aristoteles'ten Çağdaş Dünyaya...
Merhaba,
Kulübümüzün yedinci kitabı olan Aristoteles’ten Nikomakhos'a Etik okumalarınız umarım keyifli geçiyordur. Her gün üyelere özel sohbet odamıza bir göz atıyorum, çok ilginç tartışmalar dönmeye başlamış. Henüz keşfetmediyseniz buraya! tıklayınız. Bu bültende, kitapta benim altını çizdiğim, online buluşmada üzerine tartışmak istediğim noktaları sizinle paylaşmak istiyorum.
🙌🏻 28 Nisan Pazartesi günü Türkiye saatiyle 21:00’de kitaba dair online toplantı gerçekleştireceğiz. Bu canlı oturuma katılabilmek için ücretli üye olmanız gerekiyor. Aşağıdaki sekme aracılığıyla üyeliğinizi yükseltebilirsiniz. Böylelikle tüm eski yazılara, online buluşmaların video kayıtlarına ve üyelere özel sohbet odasına erişebilirsiniz.
‘İyi Hayat’ Nedir?
Bir insan nasıl yaşamalıdır? Hangi erdemleri geliştirerek kendisini iyi, anlamlı ve değerli kılabilir? Bu sorular, felsefenin tarih boyunca cevap aradığı en temel sorular olmuştur. Modern etik yaklaşımlar, genellikle eylemlerin sonuçları ya da eylemleri yönlendiren kurallar üzerine yoğunlaşırken erdem etiği, insanın kim olduğu, hangi karakter özelliklerine sahip olduğu ve yaşamını nasıl şekillendirdiği sorularına odaklanır.
Erdem etiği geleneği, kökenlerini Antik Yunan felsefesinde, özellikle de Aristoteles’in Nikomakhos’a Etik eserinde bulur. Aristoteles, insan yaşamının nihai amacını, Yunanca eudaimonia kavramıyla ifade eder. Genellikle “mutluluk” ya da “iyi yaşam” olarak çevrilen bu kavram, yalnızca keyifli duygular değil; insanın doğasına uygun bir biçimde yaşamasını ifade eder. Peki, bu yaşama ulaşmanın yolu nedir? Aristoteles’e göre cevap açıktır: Erdemler.
O yüzden bu denemede, Aristoteles’in temel kavramları olan eudaimonia, orta yol doktrini, pratik bilgelik (phronesis), adalet ve dostluk üzerine kısa analizler sunarak, çağdaş filozoflar Philippa Foot, Rosalind Hursthouse ve Alasdair MacIntyre’ın yorumları ışığında erdem etiğinin bugünkü işleyişini kısaca tartışacağız.
Aristoteles’in Erdem Etiği: Temel Kavramlar ve İlkeler
1. Eudaimonia: Yaşamın Nihai Amacı
Aristoteles, yaşamın nihai amacını (telos) eudaimonia olarak belirler. Bu, basit bir keyif ya da haz durumu değil; insanın potansiyellerini tam olarak gerçekleştirmesidir. İnsanı diğer canlılardan ayıran temel niteliğin akıl olduğunu söyler ve bu nedenle insanın “iyi yaşamı”, akla uygun yaşamakla gerçekleşir. Eudaimonia, kişinin yaşamı boyunca erdemleri istikrarlı bir biçimde yaşamasıdır. Bu bağlamda, Aristoteles için mutluluk doğrudan erdemlerle bağlantılıdır.
"Mutluluk ruhun erdeme uygun etkinliğidir." (s. 22)
"Mutluluk, başka bir şey için değil, kendisi için tercih edilen bir şeydir ve kendine yeterlidir." (s. 205)
2. Erdem: Orta Yol Doktrini
Aristoteles’e göre erdem, aşırılıklar arasında yer alan akıl tarafından belirlenen “orta yol”dur. Bu doktriniyle Aristoteles, cesaret, cömertlik, ölçülülük gibi erdemleri örneklendirir. Örneğin cesaret erdemi, korkaklık ile aşırı cesaret (pervasızlık) arasında dengelenen bir durumdur. Dahası erdem, doğuştan değil; alışkanlıklar yoluyla kazanılır ve iyi bir yaşam sürmenin temelini oluşturur.
"Erdem bir tür orta olmadır; ortayı amaç edinir." (s. 38)
"Adalet, yargıcın da olduğu gibi, orta olan bir şeydir." (s. 98)
"Düşünce erdemleri eğitimle, karakter erdemleri ise alışkanlıkla edinilir." (s. 30)
“Kendine egemen olmak, aşırılıklara karşı gösterilen sağlam karakterlilik halidir." (s. 131)
3. Phronesis: Pratik Bilgelik
Pratik bilgelik (phronesis), Aristoteles’in etik sisteminde merkezi bir konuma sahiptir. Aristoteles’e göre sadece kuralları bilmek yeterli değildir; her durumda doğru eylemi seçebilme yetisi de gereklidir. Pratik bilgelik, kişinin neyin önemli olduğunu anlayarak doğru kararları vermesini sağlar. Bu, teorik bilgiden ziyade deneyimle kazanılır ve erdemleri doğru biçimde uygulamak için vazgeçilmezdir.
"Pratik bilgelik, hayatın değişken koşullarına en uygun tepkileri vermeyi sağlayan yetidir." (s. 41)
4. Adalet: Sosyal Erdemin Tamamlayıcısı
Adalet, Aristoteles’e göre hem bireysel hem toplumsal bir erdemdir. Onun için adil kişi, sadece kurallara uyan değil; aynı zamanda başkalarının haklarını da gözetendir. Adalet, bireyin toplumla ilişkisini düzenler ve insanın sosyal doğasını ortaya koyar. Aristoteles, adalet olmadan tam anlamıyla erdemli ve mutlu bir yaşamın mümkün olmadığını söyler.
5. Dostluk: İnsani Bağların Özü
Aristoteles, dostluğu erdemli yaşamın önemli bir unsuru olarak kabul eder. İnsanların mutluluğunu arttırmak ve erdemlerini geliştirmek için dostluk kurmaları gerektiğini vurgular. Dostluk üç kategoriye ayrılır: Fayda dostlukları, haz dostlukları ve erdem dostlukları. En değerli dostluk biçimi, karşılıklı saygı ve karakter erdemlerine dayalı olan erdem dostluğudur.
"İnsan, doğası gereği toplumsaldır; yalnız yaşamayı değil, diğerleriyle birlikte yaşamayı tercih eder." (s. 17)
"Dostluk ve adalet aynı tür ilişkilerle ilgilidir ve birlikte var olur." (s. 167)